I. Uwagi ogólne
Kara pozbawienia wolności w świetle aktualnie obowiązującego Kodeksu karnego jest karą o największym ciężarze gatunkowym – głównie poprzez jej dolegliwość i izolacyjny charakter. Zgodnie z Kodeksem karnym wykonawczym (dalej jako „kkw”) wykonanie kary pozbawienia wolności powinno nastąpić niezwłocznie po uprawomocnieniu się orzeczenia skazującego. Jednakże z uwagi na przeludnione zakłady karne, jak również ściśle określone przez ustawodawcę sytuacje rodzinne i zdrowotne skazanego, nie jest to zasada pozbawiona wyjątków. Jedną z takich sytuacji jest możliwość odroczenia wykonania orzeczonej kary pozbawienia wolności, wynikająca z art. 150 oraz 151 kkw. Istota instytucji odroczenia wykonania kary polega na tym, że mamy z nią do czynienia wyłącznie wówczas, gdy skazany nie rozpoczął jeszcze wykonywania orzeczonej kary, to jest w chwili przed przyjęciem do zakładu karnego. Ustawodawca uregulował tę kwestię, wprowadzając obowiązek Sądu do odroczenia wykonania wymierzonej kary pozbawienia wolności oraz fakultatywną możliwość zastosowania tej instytucji, co zostanie po krótce poddane analizie poniżej.
II. Obligatoryjne odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności
Zgodnie z treścią art. 150 kkw Sąd ma obowiązek dokonać odroczenia wykonania kary pozbawienia wolności w wypadku choroby psychicznej skazanego lub innej ciężkiej choroby, na którą zapadł skazany, a która uniemożliwia wykonanie tej kary. Za ciężką chorobę uznaje się taki stan skazanego, w którym umieszczenie go w zakładzie karnym może zagrażać życiu lub spowodować dla jego zdrowia poważnie niebezpieczeństwo. Z uwagi na fakt, iż do ustalenia powyższych okoliczności wymagana jest specjalistyczna wiedza z zakresu medycyny, podjęcie decyzji przez Sąd poprzedzone będzie pozyskaniem opinii biegłego o odpowiedniej specjalizacji.
Ustawodawca nie zakreślił w sposób jednoznaczny granic czasowych odroczenia wykonania kary. Okres odroczenia powinien zatem trwać do „czasu ustania przeszkody”. Należy jednak w tym miejscu zaznaczyć, że w przypadku, w którym choroba jest długotrwała czy też przewlekła, stanowi to długotrwałą przeszkodę uniemożliwiającą prowadzenie postępowania wykonawczego. Sąd w takiej sytuacji zawiesi postępowanie w całości lub w części – stosownie do treści art. 15 §2 kkw – na czas trwania przeszkody.
III. Fakultatywne odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności
Zgodnie natomiast z treścią art. 151 kkw Sąd może (lecz nie ma takiego obowiązku) odroczyć wykonanie orzeczonej kary pozbawienia wolności, jeżeli natychmiastowe wykonanie kary pociągnęłoby dla skazanego lub jego rodziny zbyt ciężkie skutki albo też jeżeli liczba osadzonych w zakładach karnych lub aresztach śledczych przekracza w skali kraju ogólną pojemność tych zakładów.
W przypadkach cechujących się „zbyt ciężkimi skutkami dla skazanego lub jego rodziny” należy dopatrywać się sytuacji, w których przyczyną odroczenia kary jest np. pozostawanie jedynym żywicielem rodziny, konieczność wykonania pilnych prac rolnych czy też brak możliwości kontynuowania nauki.
Sąd może odroczyć wykonanie kary pozbawienia wolności na okres do jednego roku. Jednakże w stosunku do skazanej kobiety ciężarnej oraz osoby skazanej, która samotnie sprawuje opiekę nad dzieckiem, Sąd może odroczyć wykonanie kary na okres do 3 lat po urodzeniu dziecka.
W przypadku tzw. przeludnienia zakładów karnych, bądź aresztów śledczych Sąd również ma możliwość odroczenia wykonania orzeczonej kary pozbawienia wolności na okres do jednego roku. Jednakże w tej sytuacji ustawodawca wprowadził wyjątek w postaci braku możliwości zastosowania odroczenia wykonania kary w stosunku do osób skazanych za przestępstwa z zastosowaniem przemocy lub groźby jej użycia, recydywistów, osób, które z popełnienia przestępstwa uczyniły sobie stałe źródło dochodu lub popełniły przestępstwo, działając w zorganizowanej grupie albo w związku mającym na celu popełnienie przestępstwa – wskazane uwagi dotyczą także sprawcy przestępstwa o charakterze terrorystycznym, jak również osób skazanych za przestępstwa określone w art. 197-203 Kodeksu karnego (takich jak pedofilia, kazirodztwo, gwałt), popełnione w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych.
IV. Uwagi szczególne
Odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności może być udzielane przez Sąd kilkakrotnie, jednakże suma zastosowanych odroczeń nie może przekroczyć wskazanych powyżej okresów. Początek biegu terminu okresu odroczenia wykonania kary należy liczyć od dnia wydania pierwszego postanowienia przez Sąd w powyższej kwestii.
Sąd wydając postanowienie o odroczeniu wykonania kary pozbawienia wolności ma przy tym możliwość do zobowiązania osoby skazanej do podjęcia określonych działań. Są to m. in. obowiązek podjęcia starań o znalezienie pracy zarobkowej, zgłaszanie się do wskazanej jednostki Policji w określonych odstępach czasu, czy też poddanie się obowiązkowi leczenia lub rehabilitacji. W trakcie odroczenia wykonania kary pozbawienia wolności sąd ma możliwość dokonywania kontroli w drodze wywiadu środowiskowego – w celu ustalenia, czy osoba skazana wywiązuje się z nałożonych obowiązków. Warto pamiętać, że postanowienie sądu o odroczeniu wykonania kary pozbawienia wolności nie jest ostateczne i nieodwołalne. Sąd ma możliwość odwołania orzeczonego odroczenia wykonania kary w przypadku, w którym ustaną przyczyny, dla których zostało ono udzielone lub w przypadku, w którym osoba skazana nie korzysta z odroczenia w celu, w jakim zostało ono udzielone, narusza w sposób rażący porządek prawny, czy też nie wykonuje nałożonych przez sąd obowiązków. Jednakże przed zmianą postanowienia o odroczeniu wykonania kary pozbawienia wolności przez Sąd – kurator sądowy powinien udzielić skazanemu stosownego upomnienia. Z ważnych powodów od udzielenia upomnienia można jednak odstąpić.
Wniosek o odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności kieruje się do Sądu, który orzekał w sprawie w pierwszej instancji. Od omawianego wniosku należy uiścić opłatę sądową w wysokości 80 zł. W przypadku wydania postanowienia o odroczeniu wykonania kary pozbawienia wolności, Sąd powinien niezwłocznie przesłać jego odpis do zakładu karnego właściwego do odbycia kary oraz zawiadomić jednostkę Policji, która otrzymała polecenie doprowadzenia osoby skazanej. W przypadku natomiast, w którym osoba skazana otrzymała już wezwanie z zakładu karnego/aresztu śledczego do stawienia się w celu wykonania orzeczonej kary pozbawienia wolności, wraz z wnioskiem o odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności należy również złożyć wniosek o wstrzymanie czynności zmierzających do osadzenia osoby skazanej do czasu rozpoznania wniosku o odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności. W przeciwnym przypadku osoba skazana podczas pierwszej kontroli policyjnej może zostać zatrzymana.
Bartłomiej Ambrożek
Adwokat w Kancelarii UGW
Warszawa, 23 lipca 2019 r.