Pranie brudnych pieniędzy stanowi jedno z najpoważniejszych przestępstw gospodarczych we współczesnym obrocie prawnym i finansowym. Zostało ono uznane za nierozerwalnie związane z działalnością przestępczą o charakterze zorganizowanym oraz międzynarodowym. Co więcej, w związku z rozwojem społeczeństwa, ale przede wszystkim technologii, ciągle aktualizują się metody wykorzystywane do jego popełnienia. Niniejszy artykuł postara się przedstawić najważniejsze aspekty omawianego przestępstwa.

Podstawową regulację krajową dotyczącą prania brudnych pieniędzy zawiera art. 299 Kodeksu karnego, który stanowi, iż: „Kto środki płatnicze, papiery wartościowe, inne wartości majątkowe, prawa majątkowe lub inne przedmioty, uzyskane z popełnienia czynu zabronionego, przyjmuje, przekazuje lub wywozi za granicę, pomaga do ich przenoszenia na inną osobę lub podejmuje inne czynności, które mogą udaremnić lub znacznie utrudnić stwierdzenie ich przestępczego pochodzenia lub miejsca umieszczenia, ich wykrycie, zajęcie albo orzeczenie przepadku – podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.” Kolejne paragrafy art. 299 k.k. przewidują surowsze kary dla sprawcy działającego w określonych okolicznościach, w szczególności warto zwrócić uwagę na §5, który wskazuje, że za działanie w porozumieniu z innymi osobami lub uczynienie sobie z tego procederu stałego źródła dochodu, kara wynosi od roku do 10 lat pozbawienia wolności, zaś §6 stanowi, iż jeżeli sprawca dopuszcza się czynu określonego w poprzedzających paragrafach tego przestępstwa, w związku z wykonywaniem czynności służbowych w instytucji finansowej lub kredytowej, kara wynosi od 2 do 12 lat pozbawienia wolności.

Zasadą tego czynu zabronionego – a także celem sprawcy – jest wprowadzenie do legalnego obrotu gospodarczego środków pochodzących z przestępstwa, w taki sposób, aby ich nielegalne pochodzenie stało się niemożliwe lub bardzo trudne do wykrycia. Dla bytu przestępstwa prania brudnych pieniędzy konieczne jest spełnienie kilku zasadniczych przesłanek:

warunkiem odpowiedzialności za popełnienie przestępstwa polegającego na praniu brudnych pieniędzy jest fakt, aby przedmiot czynności sprawczej – czyli m.in. pieniądze, papiery wartościowe, nieruchomości, ruchomości lub inne prawa majątkowe – pochodził z czynu zabronionego, a więc z popełnienia innego przestępstwa. Może to być zarówno przestępstwo przeciwko mieniu (np. kradzież, oszustwo, wyłudzenie), jak i przestępstwo gospodarcze, korupcyjne czy narkotykowe. Wystarczy, że środki mają „przestępcze pochodzenie”, nawet jeśli nie ustalono dokładnie, z jakiego konkretnego czynu pochodzą.
istnieje wiele alternatywnych form działania sprawcy, takich jak: przyjmowanie, przekazywanie czy wywożenie takich środków o „przestępczym pochodzeniu”, pomoc w ich przenoszeniu, a także podejmowanie wszelkich innych czynności utrudniających wykrycie pochodzenia przedmiotowych środków. Zakres ten jest bardzo szeroki, co pozwala organom ścigania na elastyczne dostosowanie normy do różnorodnych praktyk prania pieniędzy – od np. fikcyjnych transakcji handlowych po skomplikowane operacje finansowe z użyciem spółek zagranicznych.
przestępstwo prania pieniędzy zalicza się do tzw. przestępstwa o charakterze umyślnym. Powyższe oznacza, że sprawca takiego przestępstwa musi działać z zamiarem bezpośrednim lub ewentualnym, tzn. ma świadomość lub co najmniej godzi się na to, że posiadane lub przenoszone środki pochodzą z czynu zabronionego. Brak świadomości co do przestępczego pochodzenia środków wyłącza jego odpowiedzialność karną, choć w praktyce granica między nieświadomością a świadomym „niedopatrzeniem” jest często trudna do ustalenia. Niemniej, to na organach ścigania ciąży odpowiedzialność za wykazanie, że osoba, którą podejrzewają o popełnienie przedmiotowego przestępstwa rzeczywiście wiedziała lub mogła wiedzieć do czego prowadzą przypisywane jej czyny.
istotą przestępstwa prania brudnych pieniędzy jest utrudnienie lub udaremnienie stwierdzenia przestępczego pochodzenia środków. Innymi słowy sprawca chciałby ukryć fakt uzyskania przedmiotowych środków w sposób nielegalny, a wręcz je zalegalizować tak, aby móc korzystać z „korzyści” z popełnionego przestępstwa. Należy pamiętać, że nawet jeśli środki nie zostały skutecznie „wyprane”, sam zamiar i podjęcie czynności w tym kierunku wystarczy do wypełnienia znamion przestępstwa prania brudnych pieniędzy.

Pranie brudnych pieniędzy jest ściśle powiązane z przepisami ustawy z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (tzw. ustawa AML). Ustawa ta nakłada na instytucje – m.in. banki, biura rachunkowe, notariuszy i adwokatów – obowiązek stosowania środków bezpieczeństwa finansowego, identyfikacji klientów oraz zgłaszania Generalnemu Inspektorowi Informacji Finansowej (GIIF) transakcji mogących mieć uznane za podejrzane. Jej głównym celem jest uniemożliwienie „prania” brudnych pieniędzy (uzyskanych np. z handlu narkotykami czy korupcji) oraz zapobieganie finansowaniu terroryzmu. System AML obejmuje m.in. identyfikację klientów, monitorowanie transakcji i raportowanie podejrzanych działań odpowiednim organom, dokonywanie oceny ryzyka związanego z danym klientem i jego transakcjami czy też ustanowienie procedur, które mają zapewnić zgodność z międzynarodowymi standardami, w tym dyrektywami Unii Europejskiej w tym konkretnym zakresie. Naruszenie tych obowiązków może skutkować odpowiedzialnością administracyjną, karną lub zawodową.

O ściganiu przestępstwa prania brudnych pieniędzy ciągle jest głośno w publicznie dostępnych wiadomościach. Chociażby zgodnie z doniesieniami prasowymi w czerwcu 2021 roku Prokuratura Regionalna w Poznaniu poinformowała, że w toku śledztwa dotyczącego działalności w latach 2018-2021 zorganizowanej grupy przestępczej zatrzymano 37 osób podejrzanych o urządzanie i prowadzenie nielegalnych gier hazardowych oraz przestępstwo prania brudnych pieniędzy. Z publicznie podanych ustaleń śledztwa wynika, że dochód grupy z nielegalnego hazardu przekroczył 50 milionów złotych, a środki te były m.in. lokowane w nieruchomościach i ruchomościach za pośrednictwem podmiotów gospodarczych oraz rachunków bankowych, także zagranicznych. Powyższe idealnie obrazuje przykład próby dokonania przestępstwa prania brudnych pieniędzy.

Omawiane przestępstwo stanowi istotne zagrożenie dla prawidłowego funkcjonowania systemu finansowego oraz dla zaufania do instytucji publicznych. Polski ustawodawca – w zgodzie z regulacjami unijnymi i międzynarodowymi – przewidział surowe sankcje za tego rodzaju działalność. Skuteczność walki z praniem pieniędzy zależy jednak nie tylko od represyjnych instrumentów prawa karnego, lecz również od sprawnego funkcjonowania systemu prewencji, współpracy instytucji finansowych z organami ścigania oraz edukacji w zakresie ryzyka finansowego i etyki gospodarczej.

Martyna Sekulak, Senior Associate w Kancelarii Ungier Gliniewicz i Wspólnicy

Niniejszy artykuł nie stanowi porady prawnej. W przypadku wątpliwości co do swoich uprawnień lub co do dalszego postępowania pamiętaj, że warto skonsultować się z zawodowym prawnikiem. Zapraszamy do kontaktu pod adresem email: kancelaria@ugwlaw.pl.