Większość osób utożsamia hasło „obowiązek szkolny” jedynie z koniecznością uczęszczania dziecka do placówki oświatowej. Tymczasem z powyższym sformułowaniem wiąże się nie tylko wiele obowiązków, lecz również praw, o których warto wiedzieć, a które zostaną przybliżone poniżej.

Przede wszystkim na początku należy wskazać, iż obowiązek edukacji został uregulowany w art. 35 Prawa oświatowego, który to przepis stanowi, iż nauka jest obowiązkowa do ukończenia 18 roku życia – zaś sam powyższy obowiązek: „rozpoczyna się z początkiem roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 7 lat, oraz trwa do ukończenia szkoły podstawowej, nie dłużej jednak niż do ukończenia 18 roku życia”.

Powyższy artykuł określa więc obowiązek szkolny ciążący na każdym człowieku, który rozpoczyna się z początkiem roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 7 lat, oraz trwa do ukończenia szkoły podstawowej. Obowiązek ten nie trwa dłużej jednak niż do ukończenia 18 roku życia. Ponadto, powyższy przepis wskazuje także na istnienie obowiązku nauki – odrębnego bytu od obowiązku szkolnego – który trwa do ukończenia 18 roku życia i jest niezależny od danego etapu edukacji, a więc nie zawęża się jedynie do obowiązku ukończenia szkoły podstawowej. Jest to drugi, obok obowiązku szkolnego, obowiązek edukacyjny określony w prawie polskim. Tak więc po ukończeniu szkoły podstawowej można uznać, że następuje tzw. obowiązek nauki, czyli kontynuowania kształcenia do ukończenia 18 roku życia. Przy czym sam obowiązek nauki niekoniecznie musi być wypełniany w szkole, bowiem spełnia się on także poprzez uczęszczanie do publicznej lub niepublicznej szkoły ponadpodstawowej bądź poprzez realizowanie m.in. przygotowania zawodowego u pracodawcy. Warto wskazać, że nauka u pracodawcy dotyczy „zawodówek” oraz szkół branżowych, w których stosuje się nauczanie w praktyce. Prawo oświatowe uznaje za realizację obowiązku szkolnego oraz nauki fakt uczęszczania dziecka także do szkoły za granicą czy przy przedstawicielstwie dyplomatycznym innego państwa w Polsce.

Prawo oświatowe przewiduje także możliwość wypełnienia obowiązku szkolnego poza szkołą, a więc w ramach tzw. edukacji domowej. I tak, na wniosek rodziców dyrektor szkoły podstawowej lub szkoły ponadpodstawowej może zezwolić na spełnianie obowiązku szkolnego poza szkołą (art. 37 Prawa oświatowego). Rodzice powinni zwrócić się z takim wnioskiem przed rozpoczęciem danego roku szkolnego albo w jego trakcie, dołączając według przepisów do wniosku:

„a) oświadczenie rodziców o zapewnieniu dziecku warunków umożliwiających realizację podstawy programowej obowiązującej na danym etapie edukacyjnym,

b) zobowiązanie rodziców do przystępowania w każdym roku szkolnym przez dziecko spełniające obowiązek szkolny lub obowiązek nauki do rocznych egzaminów klasyfikacyjnych”.

Taki uczeń wypełniający obowiązek szkolny lub nauki poza szkołą może korzystać ze wsparcia szkoły, której dyrektor wydał zezwolenie poprzez m.in. uczestniczenie w zajęciach szkolnych (ogólnych bądź specjalnie zapewnionych), korzystania z dostępu do pomocy dydaktycznych zapewnionych przez szkołę czy udziału w konsultacjach (np. z wybranymi nauczycielami), którzy mogą pomóc przygotować się do egzaminów (które ciągle młody człowiek zobowiązany jest zdawać). Należy jednak pamiętać, że w każdej chwili może nastąpić cofnięcie udzielonej zgody na realizację obowiązku szkolnego lub nauki poza szkołą w przypadku, gdy uczeń z przyczyn nieusprawiedliwionych nie przystąpił do rocznych egzaminów klasyfikacyjnych lub ich nie zdał, bądź wydanie zezwolenia nastąpiło niezgodnie z prawem (poprzez np. przedstawienie fałszywych zaświadczeń przez rodziców). Również sami rodzice danego dziecka realizującego obowiązek nauki w ramach edukacji domowej mogą wnioskować o cofnięcie wydanego zezwolenia i przyjęcie ucznia do szkoły – co ma miejsce w przypadku np. braku radzenia sobie przez rodziców z edukacją domową dziecka.

Prawo oświatowe wskazuje również na istnienie szeregu obowiązków nałożonych na rodziców, które wynikają z realizacji obowiązku szkolnego. I tak, oprócz oczywistego m.in. dopełnienia czynności związanych ze zgłoszeniem dziecka do szkoły czy zapewnienia regularnego uczęszczania przez dziecko na zajęcia szkole, dość nieoczywistym jest chociażby obowiązek zapewnienia warunków umożliwiających przygotowanie do zajęć czy odrabianie zadanych lekcji. Zaś z obowiązków tych mogą być rozliczani przez wójta gminy (burmistrza, prezydenta miasta), na terenie której dziecko mieszka, jeżeli zwróci się on z do nich z zapytaniem o wykazanie realizacji ciążących na rodzicach obowiązków.

Prawo oświatowe wskazuje także na możliwość ustalenia tzw. indywidualnego nauczania dla danego dziecka. O takiej możliwości decyduje dyrektor szkoły, który na wniosek rodziców danego ucznia – a w przypadku uczniów pełnoletnich na wniosek ich samych – „umożliwia uczniowi, który posiada orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania, realizację zajęć indywidualnego nauczania z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość, w indywidualnym kontakcie z nauczycielem lub nauczycielami, uwzględniając zalecenia zawarte w orzeczeniu o potrzebie indywidualnego nauczania” (art. 127 Prawa oświatowego). Należy więc wskazać, że celem uzyskania zgody na indywidualne nauczanie należy otrzymać odpowiednią opinię, która będzie zaświadczać, że uczeń nie może wykonywać obowiązku edukacji w inny, niż właśnie indywidualny sposób. Nie jest to jednak tożsame z orzeczeniami dotyczącymi potrzeby np. korzystania z nauczyciela wspomagającego. Podstawą do wydania takiego orzeczenia o edukacji indywidualnej mogą być m.in. problemy zdrowotne, jak planowana operacja czy też depresja. Podkreślić należy, że indywidualne nauczanie jest zupełnie inną instytucją niż edukacja domowa, chociażby z tego powodu, że podczas indywidualnego nauczania to nauczyciele z danej szkoły przychodzą od ucznia, aby go przyuczać poszczególnych przedmiotów. Prawo przewiduje również możliwości m.in. zwolnienia ucznia z obowiązku realizacji niektórych przedmiotów za zgodą dyrektora czy też odpowiedni tygodniowy wymiar godzin zajęć nauczania (jak np. dla uczniów klas VII i VIII szkoły podstawowej wymiar ten wynosi od 10 do 12 godzin).

Należy pamiętać, że powyższe obowiązki są w świetle prawa egzekwowalne. I tak, niedopilnowanie obowiązku edukacyjnego dziecka przez rodziców lub opiekunów może skutkować egzekucją tego obowiązku w trybie administracyjnym. W przypadku zastosowania takiej drogi, w pierwszej kolejności szkoła kontaktuje się z rodzicami telefonicznie, mailowo czy listownie. W przypadku braku reakcji ze strony rodziców i współpracy z placówką szkolną, a także wobec braku m.in. powrotu dziecka do regularnego uczęszczania na zajęcia, dyrektor ma obowiązek powiadomić właściwy organ samorządowy, najczęściej gminę o zaistniałej sytuacji. Nieuczęszczanie dziecka do szkoły skutkować może nałożeniem grzywny na jego rodziców lub innych jego prawnych opiekunów. Tym samym egzekwowany będzie rodzicielski obowiązek zapewnienia regularnego uczęszczania dziecka na zajęcia. Grzywna w celu przymuszenia może być nakładana nawet kilkakrotnie. Każdorazowo nałożona grzywna nie może przekraczać kwoty 10 000 zł, a grzywny nakładane wielokrotnie nie mogą łącznie przekroczyć kwoty 50 000 zł.

W przypadku zaś ciągłej nieobecności ucznia w szkole lub braku zapisania go do placówki szkolnej sprawa może trafić nawet do sądu rodzinnego, który ma obowiązek wyegzekwować od rodziców posyłanie dziecka do szkoły. Sprawa sądowa może skończyć się m.in. ustaleniem kontroli kuratora nad rodzicami i egzekwowanym przez nich spełnianiem przez dziecka obowiązku szkolnego oraz naukowego, a w skrajnych przypadkach nawet rozważeniem kwestii ograniczenia czy pozbawienia praw rodzicielskich.

Podsumowując powyższe rozważania:

Każde dziecko musi spełnić obowiązek szkolny, który rozpoczyna się z początkiem roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 7 lat, oraz trwa do ukończenia szkoły podstawowej. Obowiązek ten nie trwa dłużej jednak niż do ukończenia 18. roku życia.
Każde dziecko musi wypełnić obowiązek nauki, który trwa do ukończenia 18. roku życia, jednakże nie ogranicza się od do ukończenia jedynie szkoły podstawowej i może być realizowany w innych placówkach niż szkoła publiczna.
Na rodzicach bądź opiekunach dziecka ciąży prawny obowiązek wspomagania realizowania przez małoletniego obowiązku szkolnego poprzez m.in. zapewnienie regularnego uczęszczania dziecka na zajęcia szkolne.
Dziecko może realizować obowiązek szkolny lub nauki poza szkołą (tzw. edukacja domowa), po spełnieniu odpowiednich przesłanej i wyrażeniu na to zgody przez dyrektora szkoły podstawowej i szkoły ponadpodstawowej, do której dziecko zostało przyjęte. Obowiązki te można również realizować w formie tzw. indywidualnego nauczania, na które również koniecznej jest uzyskanie zgody odpowiednich organów.
Wykonywanie obowiązku szkolnego oraz naukowego jest objęte kontrolą administracyjną i rodzic danego dziecka, które uchyla się od spełnienia powyższych obowiązków może zostać wezwany do podania przyczyn, zgłoszenia realizacji ww. obowiązków, a nawet otrzymać upomnienie.
Egzekucja realizacji obowiązku szkolnego oraz naukowego może doprowadzić do nałożenia na rodziców kary grzywny w łącznej wysokości do 50.000 zł, bądź nawet wszczęciem postępowania sądowego przed sądem rodzinnym.

Jeżeli więc z jakichkolwiek przyczyn małoletni, na którym ciąży realizowanie obowiązku nauki lub obowiązku szkolnego odmawia kontynuowania swojej edukacji to powyżej zostały wskazane sposoby, aby realizować powyższe obowiązki poprzez kontrolę ich wykonywania przez rodziców. Warto przy tym również wiedzieć o ewentualnych skutkach braku realizowania przez rodziców oraz uczniów powyżej opisanych obowiązków, zaś w przypadku skierowania sprawy do sądu bądź nałożenia kary administracyjnej zalecamy skorzystanie z pomocy profesjonalnego pełnomocnika.

Martyna Sekulak, Senior Associate w Kancelarii Ungier Gliniewicz i Wspólnicy

Niniejszy artykuł nie stanowi porady prawnej. W przypadku wątpliwości co do swoich uprawnień lub co do dalszego postępowania pamiętaj, że warto skonsultować się z zawodowym prawnikiem.

Zapraszamy do kontaktu pod adresem email: kancelaria@ugwlaw.pl.