Powikłania po leczeniu, doznanie uszczerbku na zdrowiu na skutek źle przeprowadzonej operacji – to sprawy z jakimi stosunkowo często Klienci trafiają do kancelarii prawnych. Poszkodowani bardzo często opisują zdarzenia, które zbiorczo określamy mianem błędu w sztuce lekarskiej, a krócej błędu medycznego.

Polski ustawodawca nie zdefiniował w żadnym akcie prawnym pojęcia „błędu medycznego”. Dlatego też znaczenie omawianego pojęcia zostało zdefiniowane w drodze praktyki. Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 1 kwietnia 1955 roku (IV CR 39/54), sformułował definicję błędu w sztuce lekarskiej zgodnie z którą „błędem w sztuce lekarskiej jest czynność (zaniechania) lekarza w zakresie diagnozy i terapii, niezgodna z nauką medycyny w zakresie dla lekarza dostępnym. Zaniedbania lekarza w zakresie obowiązków otoczenia chorego opieką oraz w zakresie organizacji bezpieczeństwa higieny i opieki nad chorym nie są błędem w sztuce lekarskiej”.

Zgłaszając się do podmiotu wykonującego działalność leczniczą często nie zdajemy sobie sprawy jak bardzo złożony jest proces leczenia. Dlatego też błąd medyczny może być zróżnicowany pod względem rodzajowym. Najczęściej występującymi błędami są:

organizacyjny,
terapeutyczny
błąd diagnostyczny.

Odpowiedzialność z tytułu błędu medycznego może być następstwem więcej niż jednego błędu, który wystąpił na danym etapie leczenia. Tym samym błąd organizacyjny może prowadzić w konsekwencji do błędu terapeutycznego, czego efektem będzie podanie niewłaściwej dawki leku. Błąd diagnostyczny może występować wspólnie z błędem terapeutycznym, w sytuacji, gdy nieodpowiednia diagnoza doprowadzi do wdrożenia błędnej terapii. Z błędem terapeutycznym w ścisłym związku pozostaje błąd techniczny sprowadzający się do nieprawidłowego wykonania określonego zabiegu. Błędem medycznym jest również błąd jatrogenny. Nieprawidłowość ta polega na niewłaściwym zachowaniu lekarza lub innego pracownika podmiotu leczniczego, która powoduje zaburzenie procesu leczenia i w konsekwencji pogorszenie się stanu zdrowia pacjenta: tak stanu fizycznego, jak i psychicznego. Owym niewłaściwym zachowaniem może być dla przykładu: krytykowanie, obwinianie pacjenta, nieprecyzyjne przekazywanie informacji, brak informacji o stanie zdrowia, przedmiotowe lub lekceważące traktowanie, straszenie, wykonywanie badań w obecności osób trzecich bez względu na skrępowanie pacjenta.

Gdy już wiemy czym jest błąd medyczny, przejdźmy o krok dalej.

Błąd medyczny, na gruncie prawa karnego, jest zawsze wynikiem nieumyślnego działania, które to działanie w konsekwencji doprowadziło do powstania uszczerbku na zdrowiu lub śmierci pacjenta, a także do narażenia zdrowia i życia. Karna odpowiedzialność lekarza będzie zatem wyłączona, jeżeli skutku w postaci śmierci pacjenta lekarz nie mógł ex ante przewidzieć.

Przechodząc na grunt prawa cywilnego podkreślić należy, iż odpowiedzialność za błąd medyczny nie sprowadza się tylko do bezprawnego zachowania. Kluczowe będą w tym przypadku trzy przesłanki. Pierwszą będzie zatem wina w znaczeniu subiektywnym (sensu stricto), drugą szkoda oraz adekwatny związek przyczynowy. Zatem winę można przypisać lekarzowi, gdy ten nie zachował się w sposób, jaki winien się zachować zgodnie z hipotetycznym wzorcem. Wzorzec ten ma charakter obiektywny i abstrakcyjny oraz niezależny od indywidualnych cech sprawcy – przy jednoczesnym uwzględnieniu profesjonalnego charakteru działalności lekarskiej. Pewne rozbieżności w zakresie wzorca będą mogły oczywiście wynikać z konkretnej specjalizacji o czym również należy pamiętać.

Odpowiedzialność z tytułu błędu medycznego może ponadto materializować się w przypadku niskiego stopnia zawinienia w znaczeniu obiektywnym (culpa levissima). Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 8 grudnia 1970 roku (II CR 543/70) wskazał, że nie każdy błąd lekarski może skutkować odpowiedzialnością lekarza, bądź Skarbu Państwa, którego funkcjonariuszem jest lekarz, za doznaną przez pacjenta szkodę (art. 415 i 417 KC) – a jedynie błąd zawiniony.

Doszło do popełnienia błędu medycznego, sytuacja poszkodowanego.

Niestety niezależnie od tego po której stronie się znajdziemy, dla obu stron proces o odszkodowanie czy zadośćuczynienie za błąd medyczny może się okazać długi i bardzo skomplikowany. Poszkodowany ma prawo również skorzystać z możliwości, które daje art. 444 § 2 kc. Zgodnie z tą regulacją „jeżeli poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość, może on żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody odpowiedniej renty.” Świadczenie renty sprowadza się do comiesięcznego spełniania na rzecz pokrzywdzonego określonego świadczenia, którego celem jest wyrównanie poziomu dochodów, które poszkodowany mógłby osiągać, gdyby nie doszło do błędu medycznego. Zasygnalizować w tym miejscu warto, iż chodzi tu o „zarobki netto”. Świadczenie renty uzyskać może także osoba, która nie wykonywała pracy zarobkowej w momencie, w którym doszło do błędu medycznego. Sąd bierze wówczas pod uwagę hipotetyczne zarobki jakie mógłby poszkodowany uzyskać, gdyby znalazł pracę. W przypadku osób prowadzących działalność gospodarczą, wysokość renty będzie ustalana w oparciu o średnią wysokość dochodu, który uzyskiwał przedsiębiorca.

Krąg podmiotów odpowiedzialnych za błąd medyczny.

Sytuacja w tym zakresie jest zróżnicowana. W przypadku lekarzy prowadzących prywatną praktykę lekarską i świadczących usługi komercyjne osobą odpowiedzialną za błąd będzie sam lekarz. Co więcej lekarz ten odpowiadać będzie również za zatrudniany personel. Podstawą odpowiedzialności będzie w tym przypadku odpowiedzialność kontraktowa w zbiegu z odpowiedzialnością deliktową.

Odmiennie przedstawia się sytuacja, w której to wykonywane są świadczenia zdrowotne w ramach NFZ – podstawą odpowiedzialności będzie w tym przypadku wyłącznie delikt. Natomiast jeżeli lekarz zatrudniony jest w większym podmiocie leczniczym takim jak szpital, odpowiedzialność takiego lekarza uzależniona jest od podstawy zatrudnienia. W sytuacji umowy o pracę odpowiedzialność ponosić będzie wyłącznie podmiot leczniczy, któremu to podmiotowi przysługiwało będzie roszczenie regresowe do lekarza. Jeżeli natomiast mamy do czynienia z wykonywaniem usług na tak zwanym kontrakcie lekarz będzie odpowiadał solidarnie z podmiotem leczniczym np. ze szpitalem.

Przedawnienie roszczenia za błąd medyczny.

Zgodnie z art. 442¹ k.c.

1 „Roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się albo przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże termin ten nie może być dłuższy niż dziesięć lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę.”
2 „Jeżeli szkoda wynikła ze zbrodni lub występku, roszczenie o naprawienie szkody ulega przedawnieniu z upływem lat dwudziestu od dnia popełnienia przestępstwa bez względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.”
3 „W razie wyrządzenia szkody na osobie, przedawnienie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat trzechod dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.”
4 „Przedawnienie roszczeń osoby małoletniej o naprawienie szkody na osobie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat dwóch od uzyskania przez nią pełnoletności.”

Dłuższy termin przedawnienia dotyczący roszczeń wynikających z przestępstwa będzie miał zastosowanie jedynie w sytuacji, gdy roszczenia będą wynikać bezpośrednio z tego czynu. Jeżeli natomiast podstawą odpowiedzialności jest inny czyn, popełniony obok przestępstwa, wówczas zastosowanie będzie miał podstawowy 3 letni termin przedawnienia. (Sąd Apelacyjny w Katowicach, wyrok z dnia 31 stycznia 2019 r., sygn. akt I ACa 587/18).

Robert Kozarzewski, Adwokat w Kancelarii Ungier Gliniewicz i Wspólnicy

Niniejszy artykuł nie stanowi porady prawnej. W przypadku wątpliwości co do swoich uprawnień lub co do dalszego postępowania pamiętaj, że warto skonsultować się z zawodowym prawnikiem. Zapraszamy do kontaktu pod adresem email: kancelaria@ugwlaw.pl