Coraz częściej spotkać się można z sytuacją, w której spadkodawca posiada majątek – często w postaci nieruchomości – poza granicami kraju, w którym na co dzień zamieszkuje. Jako przykład można wskazać Polaków wyjeżdżających do pracy do Niemiec, a ciągle posiadających domy rodzinne w Polsce czy też osoby, które kupiły domy letniskowe w Hiszpanii, które jedynie okazjonalnie wynajmują. W przypadku śmierci takich osób mamy do czynienia z tzw. sprawą spadkową transgraniczną, gdzie dla gospodarowania masą spadkową przez spadkobierców konieczne jest dopełnienie formalności w wielu krajach. Właśnie dla takich przypadków istnieje Europejskie poświadczenie spadkowe, które może znacznie ułatwić wiele spraw spadkowych oraz około spadkowych.

Europejskie poświadczenie spadkowe zostało ustanowione w Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 650/2012 z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego (Dz. U. UE. L. z 2012 r. Nr 201, str. 107 z późn. zm.; dalej: „Rozporządzenie”). Artykuł 62 ust. 1 Rozporządzenia stanowi, iż: Niniejszym rozporządzeniem ustanawia się europejskie poświadczenie spadkowe (zwane dalej „poświadczeniem”), które jest wydawane w celu wykorzystania w innym państwie członkowskim i które rodzi skutki wymienione w art. 69.

Powyższa instytucja została wprowadzona do polskiego porządku prawnego Ustawą z dnia 24 lipca 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, ustawy – Prawo o notariacie oraz niektórych innych ustaw, która do Kodeksu postepowania cywilnego dodała cały tytuł VIIa noszący podtytuł „Europejskie poświadczenie spadkowe”. Zgodnie z art. 10 powyższej Ustawy, zmiany weszły w życie z dniem 17 sierpnia 2015 roku. Oznacza to, iż przepisy dotyczące Europejskiego poświadczenia spadkowego stosuje się jedynie do spraw spadkowych po osobach zmarłych w dniu lub po dniu 17 sierpnia 2015 roku.

Ważną kwestią zdaje się być również fakt, że Rozporządzenie nie obowiązuje na terenie Wielkiej Brytanii (w chwili obecnej z przyczyn oczywistych, jak wyjście tego kraju z Unii Europejskiej), a także na terenie Irlandii oraz Danii, które nie są związane omawianym Rozporządzeniem, ani go nie stosują.

Przepis art. 63 Rozporządzenia wskazuje, że z omawianej w niniejszym artykule instytucji mogą skorzystać spadkobiercy, zapisobiercy mający bezpośrednie prawa do spadku oraz wykonawcy testamentów lub zarządcy spadku, którzy potrzebują wykazać w innym państwie członkowskim swój status lub wykonywać, odpowiednio, swoje prawa jako spadkobiercy lub zapisobiercy, lub swoje uprawnienia jako wykonawcy testamentów lub zarządcy spadku. Powyższy, jasno określony krąg osób, które mogą wystąpić o Europejskie poświadczenie spadkowe stanowi zamknięty katalog, co oznacza, że inne osoby, oprócz wymienionych nie mogą skorzystać z procedury przewidzianej w Rozporządzeniu. Wobec chęci wystąpienia o Europejskie poświadczenie spadkowe warto więc w pierwszej kolejności ustalić, czy jest się spadkobiercą, zapisobiercą, wykonawcą testamentu lub też zarządcą spadku.

Kolejno należy zastanowić się czy został spełniony warunek konieczności wykazania w innym państwie Unii Europejskiej swojego statusu w sprawie spadkowej lub wykonanie swojego prawa jako spadkobiercy i zapisobiercy lub uprawnienia jako wykonawcy testamentów lub zarządcy spadku. Oznacza to, że np. osoba, która poprzez postępowanie spadkowe przeprowadzone w Polsce stała się jedynym spadkobiercą nieruchomości po zmarłym wujku, położonej na terenie Niemiec posiada legitymację do wystąpienia o Europejskie poświadczenie spadkowe. Podobnie uprawniona będzie osoba, która posiada obywatelstwo francuskie i celem wylegitymowania swojej osoby i uwierzytelnienia posiadanego przez nią statusu musi przedstawić w Hiszpanii potwierdzenie uzyskania zapisu na swoją rzecz w testamencie po zmarłym dziadku nieruchomości położonej niedaleko Barcelony. Powyższe statuuje również art. 63 Rozporządzenia, który wprost stanowi o przeznaczeniu Europejskiego poświadczenia spadkowego. Podsumowując, przesłanką wydania Europejskiego poświadczenia spadkowego jest potrzeba wykazania statutu spadkobiercy, zapisobiercy nabywającego ze skutkiem rzeczowym, wykonawcy testamentu lub zarządcy spadku w innym państwie członkowskim stosującym rozporządzenie. Należy przy tym pamiętać, że chodzi o spełnienie jednej z kilku przedstawionych przesłanek, nie zaś wszystkich jednocześnie. Powyższy katalog został bowiem wprowadzony, aby rozróżnić sprawy „czysto krajowe” – a więc takie, które można rozwiązać wyłącznie stosując ustawodawstwo jednego kraju i będzie to wystarczające dla zakończenia procedur spadkowych oraz około spadkowych – od spraw, które ze swej natury są transgraniczne i konieczne byłoby zastosowanie ustawodawstwa więcej niż jednego Państwa Członkowskiego.

Zgodnie z art. 62 ust. 3 Rozporządzenia: „Poświadczenie nie zastępuje dokumentów wewnętrznych wykorzystywanych do podobnych celów w państwach członkowskich”. Powyższe ugruntowuje zasadę pomocniczości stanowiącą fundament prawa unijnego, a więc zasadę polegającą na uznaniu, że na poziomie wspólnoty powinno podejmować się jedynie te działania, które dają większą efektywność na tak wysokim szczeblu. Oznacza to, że w dalszym ciągu każda osoba może wszcząć postępowanie o uznanie zagranicznego orzeczenia w świetle prawa Państwa Członkowskiego, na terenie którego dana osoba próbuje np. wykazać swój status jako zapisobiorcy testamentowego i orzeczenie wydane wskutek takiej procedury będzie wywierało te same skutki, co dotychczas. Podkreślić więc należy, że korzystanie z Europejskiego poświadczenia spadkowego jest fakultatywne, co oznacza, że każdy uprawniony może, ale nie musi skorzystać z opisanej powyżej procedury. Innymi słowy należy ją traktować w kategorii uprawnienia, a nie obowiązku.

Europejskie poświadczenie spadkowe wywołuje skutki w Państwach Członkowskich automatycznie i bezwarunkowo, a więc bez potrzeby stosowania dodatkowej procedury. Rozporządzenie przewiduje wywoływanie przez wydane poświadczenie całego szeregu istotnych skutków. I tak można je sklasyfikować w następujących kategoriach:

domniemanie prawidłowości okoliczności wskazanych w Europejskim poświadczeniu spadkowym (zgodnie z art. 69 ust. 2 Rozporządzenia);
ochronę̨ dobrej wiary osób trzecich, które na podstawie okazanego poświadczenia dokonają pewnych czynności faktycznych wobec uprawnionego, jak np. płacą należną cześć spadku (zgodnie z art. 69 ust. 3 i 4 Rozporządzenia);
skutki legitymacyjne względem organów rejestrowych każdego z Państw Członkowskich (zgodnie z art. 69 ust. 5 Rozporządzenia).

Rozporządzenie – a także przepisy Kodeksu postepowania cywilnego od art. 1142¹ i następne – opisują także procedurę, która umożliwia ubieganie się o Europejskie poświadczenie spadkowe. W niniejszym artykule został już wskazany katalog osób, które mogą wystąpić z wnioskiem o uzyskanie omawianego poświadczenia. Zainteresowany może uzyskać Europejskie poświadczenie spadkowe poprzez złożenie odpowiedniego wniosku w sądzie, gdzie punktem odniesienia będzie postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku lub udać się do notariusza bazującego na postępowaniu mającym na celu wydanie aktu poświadczenia dziedziczenia. Organ, który otrzymał przedmiotowy wniosek wydaje go niezwłocznie po dokonaniu weryfikacji okoliczności wskazanych we wniosku. Organ, który wydał Europejskie poświadczenie spadkowe, zachowa oryginał i wyda poświadczone odpisy spadkobiercy, wykonawcy testamentu lub zarządcy spadku. Odpisy będą ważne przez okres 6 miesięcy, a ich ważność może zostać przedłużona.

Istnieją dwie opisane w Rozporządzeniu sytuacje – które jednak nie stanowią katalogu zamkniętego – kiedy organ rozpatrujący wniosek o wydanie Europejskiego poświadczenia dziedziczenia może odmówić wydania wnioskowanego poświadczenia i następuje to, gdy:

okoliczności, które mają być poświadczone, są kwestionowane; lub
poświadczenie nie byłoby zgodne z orzeczeniem dotyczącym tych samych okoliczności.

Rozporządzenie przewiduje również tryb odwoławczy dla osób, które są uprawnione do uzyskania Europejskiego poświadczenia spadkowego oraz dla każdej osoby, która wykaże uzasadniony interes w złożeniu odwołania. W wyniku procedury odwoławczej właściwy organ może m.in. sprostować, zmienić lub uchylić wydane poświadczenie.

Konkludując wskazać należy, że przed wprowadzeniem Rozporządzenia postępowanie spadkowe odbywało się na podstawie przepisów odrębnych dla każdego kraju, lecz po wprowadzeniu w życie powyżej omawianych przepisów ujednolicono zasady dziedziczenia dla krajów Unii Europejskiej (z omówionymi wyjątkami), a co za tym idzie również usprawniono kwestię dziedziczenia oraz gospodarowania masą spadkową przez spadkobierców. W tym wypadku Rozporządzenie unijne należy traktować jako znacznie polepszające sytuację spadkobierców, zapisobierców, na terenie Unii Europejskiej.

Martyna Sepko, Adwokat w Kancelarii Ungier Gliniewicz i Wspólnicy

Niniejszy artykuł nie stanowi porady prawnej. W przypadku wątpliwości co do swoich uprawnień lub co do dalszego postępowania pamiętaj, że warto skonsultować się z zawodowym prawnikiem.

Zapraszamy do kontaktu pod adresem email: kancelaria@ugwlaw.pl.