MOŻLIWOŚĆ UBIEGANIA SIĘ PRZEZ PODEJRZANEGO LUB OSKARŻONEGO O WYDANIE LISTU ŻELAZNEGO, W PRZYPADKU WYDANIA EUROPEJSKIEGO NAKAZU ARESZTOWANIA

LIST ŻELAZNY – POJĘCIE I PRZESŁANKI

Pod pojęciem listu żelaznego rozumiane jest postanowienie wydawane przez właściwy miejscowo sąd okręgowy (w którego okręgu będzie rozpoznawana sprawa, w sytuacji etapu postępowania przygotowawczego lub w którego okręgu sprawa jest rozpoznawana,
w sytuacji etapu sądowego) mające na celu zagwarantowanie osobie podejrzanej lub oskarżonej odpowiadanie z tzw. „wolnej stopy”, w zamian za zastosowanie się do ściśle określonych warunków. W treści art. 282 k.p.k. wskazano następujące warunki, umożliwiające wydanie listu żelaznego:

• osoba podejrzana lub oskarżona musi przebywać za granicą;
• osoba podejrzana lub oskarżona musi złożyć oświadczenie, że stawi się na wezwanie sądu lub prokuratora (w przypadku etapu postępowania przygotowawczego) w oznaczonym terminie, pod warunkiem odpowiadania z tzw. „wolnej stopy”. Należy przy tym wskazać,
  że w sytuacji etapu postępowania przygotowawczego oświadczenie to powinno zawierać zapewnienie stawiennictwa nie tylko przed organem postępowania przygotowawczego, lecz także przed sądem, w sytuacji ewentualnego skierowania aktu oskarżenia.

 

EUROPEJSKI NAKAZ ARESZTOWANIA – POJĘCIE I PRZESŁANKI

Zgodnie z treścią art. 607a k.p.k. w razie podejrzenia, że osoba ścigana za przestępstwo podlegające jurysdykcji polskich sądów karnych może przebywać na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej, właściwy miejscowo sąd okręgowy, na wniosek prokuratora, a w postępowaniu sądowym i wykonawczym – z urzędu lub na wniosek właściwego sądu rejonowego – może wydać europejski nakaz aresztowania.

Mając na uwadze powyższe, należy wskazać, że głównym celem regulacji dotyczącej europejskiego nakazu aresztowania jest ujęcie danej osoby przebywającej na terenie innego państwa członkowskiego i przekazania jej do państwa, które wystąpiło z wnioskiem – w celu ścigania lub wykonania wyroku pozbawienia wolności bądź zastosowania środka zabezpieczającego, polegającego na pozbawieniu wolności. Warto również pamiętać,
że europejski nakaz aresztowania, wydany przez organy sądowe jednego z państw członkowskich, jest ważny na całym terytorium Unii Europejskiej, zgodnie z obowiązującą zasadą wzajemnego uznawania orzeczeń sądowych.

Europejski nakaz aresztowania może być wydany na potrzeby postępowania karnego niezależnie od jego etapu. Przesłankę pozytywną o podstawowym znaczeniu dla wydania omawianego nakazu stanowi podejrzenie przebywania osoby ściganej na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej. Co istotne, w celu wydania europejskiego nakazu aresztowania nie jest konieczne precyzyjne ustalenie miejsca pobytu osoby ściganej, jak
i wykazanie prawdopodobieństwa, że osoba ta przebywa na terenie jednego z krajów Unii Europejskiej. W każdej sprawie dotyczącej europejskiego nakazu aresztowania niezbędne jest również potwierdzenie, że nie występują negatywne przesłanki, uregulowane w art. 607b k.p.k. Zgodnie z jego treścią omawiany nakaz nie może zostać wydany w sytuacji, w której nie wymaga tego interes wymiaru sprawiedliwości, w związku z prowadzonym przeciwko osobie ściganej postępowaniem karnym o przestępstwo zagrożone karą pozbawienia wolności do roku oraz
w celu wykonania kary pozbawienia wolności orzeczonej w wymiarze do 4 miesięcy albo innego środka polegającego na pozbawieniu wolności na czas nieprzekraczający 4 miesięcy.

 

LIST ŻELAZNY A EUROPEJSKI NAKAZ ARESZTOWANIA

Jak wskazano powyżej, regulacja dotycząca listu żelaznego zapewnia osobie podejrzanej lub osobie oskarżonej możliwość odpowiadania z tzw. „wolnej stopy”, to jest możliwość pozostawania na wolności, aż do prawomocnego zakończenia postepowania.

Należy w tym miejscu wyraźnie podkreślić, że wydanie europejskiego nakazu aresztowania nie zostało uregulowane wprost jako przesłanka negatywna do zastosowania listu żelaznego. Dominujące orzecznictwo w powyższej kwestii wskazuje jednak, że za niedopuszczalną należy uznać sytuację równoległego stosowania listu żelaznego oraz europejskiego nakazu aresztowania. W ocenie sądów przemawia za tym charakter oraz cel obu tych instytucji,
w rezultacie czego tak długo, jak środki o charakterze izolacyjnym są stosowane wobec podejrzanego, nie sposób połączyć ich z zastosowaniem instytucji, która w swej istocie ma zapewnić podejrzanemu możliwość pozostawania na wolności (patrz postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 2 kwietnia 2014 roku, sygn. akt II AKz 190/14,
LEX nr 1487565, postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 30 kwietnia
2014 roku, sygn. akt II AKz 253/14, LEX nr 1487566).

Okoliczność braku negatywnej przesłanki, jaką jest wydanie europejskiego nakazu aresztowania, w celu ubiegania się o wydanie listu żelaznego, w ostatnim czasie zyskała jednak na swojej doniosłości, przez co linia orzecznicza nie jest jednoznacznie niekorzystna dla osoby podejrzanej lub oskarżonej, ubiegającej się o wydanie listu żelaznego, w stosunku do której wydano europejski nakaz aresztowania. W ocenie Sądu Apelacyjnego w Katowicach wydanie postanowienia o zastosowaniu środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania nie stoi na przeszkodzie uwzględnieniu wniosku o wydanie listu żelaznego, o ile oczywiście w sprawie zaistnieją przesłanki merytoryczne, warunkujące zastosowanie tej instytucji, a tymczasowe aresztowanie nie jest jeszcze wykonywane. Oceniając przepisy obowiązującego k.p.k. dotyczące stosowania tymczasowego aresztowania i listu żelaznego oraz konfiguracje procesowe, w których może dojść do ich zbiegu, dopuszczalne jest twierdzenie, iż zastosowanie listu żelaznego rodzi skutek w postaci “zawieszenia’” (wstrzymania) wykonania postanowienia o tymczasowym aresztowaniu, bez konieczności jego uchylenia. Po wydaniu listu żelaznego nie jest bowiem dopuszczalne pozbawienie wolności w jakiejkolwiek formie, np. w wyniku zatrzymania (patrz art. 244 § 1 k.p.k.) czy zarządzenia zatrzymania i przymusowego doprowadzenia (patrz art. 247 § 1 k.p.k.). Osoba podejrzana (oskarżona) w postępowaniu, w którym wydano list żelazny, ma odpowiadać z wolnej stopy, co oznacza, że sąd nie zastosuje wobec niej tymczasowego aresztowania, a w przypadku uprzedniego wydania postanowienia w tym przedmiocie, wstrzymane zostanie jego wykonanie (patrz postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 14 lutego 2018 roku, sygn. akt II AKz 118/18, LEX nr: 2480856).

 

UWAGI KOŃCOWE

Należy pamiętać, że wydanie postanowienia przez właściwy miejscowo sąd okręgowy
o zastosowaniu listu żelaznego ma charakter fakultatywny. Oznacza to, że formalne spełnienie opisywanych powyżej przesłanek oraz warunków wynikających z treści art. 281 w zw. z art. 282 k.p.k. nie obliguje sądu do wydania listu żelaznego. Mając przy tym na uwadze opisaną rozbieżność w orzecznictwie, każda sprawa powinna być rozpoznana w sposób indywidualny, przy uwzględnieniu zarówno dobra osoby podejrzanej bądź oskarżonej, interesu wymiaru sprawiedliwości, jak i dobra prowadzonego postepowania karnego.

Nie można również przejść obojętnie wobec faktu, iż zapewnienie osobie podejrzanej lub osobie oskarżonej pozostawania na wolności – o którym mowa w art. 282 § 1 k.p.k. – odnosi się jedynie do postępowania karnego, w związku, z którym wydano list żelazny i w żadnym razie nie rozciąga się na inne postępowania, w szczególności w sprawach, w których nastąpiło prawomocne skazanie.

 

Bartłomiej Ambrożek, Adwokat w Kancelarii Ungier Gliniewicz i Wspólnicy

Niniejszy artykuł nie stanowi porady prawnej. W przypadku wątpliwości co do swoich uprawnień lub co do dalszego postępowania pamiętaj, że warto skonsultować się z zawodowym prawnikiem.