W poprzednim wpisie bardzo ogólnie zarysowałam zakres kwestii wymagających rozstrzygnięcia w sprawie o orzeczenie rozwodu, które można podzielić na te związane z małoletnimi dziećmi oraz dotyczące samych małżonków. Kiedy jednak sąd może orzec rozwód i czy może odmówić orzeczenia rozwodu, mimo że oboje małżonkowie o to wnoszą?

Zgodnie z art. 56 k.r.o. (Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego) Sąd rozwiąże małżeństwo przez rozwód na żądanie każdego z małżonków, jeżeli nastąpił między nimi zupełny i trwały rozkład pożycia. Oznacza to, że przed wydaniem orzeczenia sąd zbada, czy zachodzą wskazane wyżej przesłanki wydania orzeczenia – trwały i zupełny rozkład pożycia.

Rozkład ma charakter zupełny, jeżeli ustały więzi fizyczne, duchowe i gospodarcze małżonków. Zachowanie co najmniej jednej z więzi, np. gospodarczej, sprawia, że nie można mówić o pozytywnej przesłance orzeczenia rozwodu. Trwałość tego rozpadu znajduje uzasadnienie w okolicznościach świadczących o braku szansy na restytucję związku małżeńskiego.

W razie stwierdzenia, że zachodzą przesłanki pozytywne orzeczenia rozwodu i jednocześnie nie zachodzą przesłani negatywne (o czym poniżej) sąd wyda orzeczenie o rozwiązaniu małżeństwa stron. Ustawodawstwo polskie przewiduje bowiem że nie zawsze, nawet mimo zaistnienia trwałego i zupełnego rozpadu więzi, sąd orzeknie o rozwiązaniu małżeństwa. Poza przesłankami pozytywnymi mogą bowiem zachodzić również przesłanki negatywne orzeczenia rozwodu. Przesłanki te zostały wskazane w przepisach Kodeku rodzinnego i opiekuńczego i należą do nich:

dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków;
sprzeczność żądania rozwodu z zasadami współżycia społecznego;
żądanie orzeczenia rozwodu przez małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia (chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego).

Dobro wspólnych małoletnich dzieci

W uchwale z dnia 18 marca 1968 r. Sąd Najwyższy (III CZP 70/66) wskazał na następujące kryteria pozwalające stwierdzić istnienie negatywnej przesłanki rozwodu, jaką stanowi dobro wspólnych małoletnich dzieci:

należy rozważyć, czy rozwód nie spowoduje osłabienia więzi z dziećmi tego z małżonków, przy którym dzieci nie pozostaną, w stopniu mogącym ujemnie wpłynąć na wykonywanie jego obowiązków rodzicielskich;
jeżeli rozwód dotyczyć ma małżeństwa wielodzietnego, w którym obowiązek utrzymania i wychowania małoletnich dzieci w pełni wyczerpuje możliwości zarobkowe i majątkowe małżonków, to wzgląd na dobro tych dzieci może przemawiać przeciwko orzeczeniu rozwodu i otworzeniu w ten sposób ich rodzicom możliwości założenia nowej rodziny;
orzeczenie rozwodu doprowadzi do zaspokajania potrzeb materialnych i moralnych w mniejszym stopniu niż obecnie;
orzeczenie rozwodu pogłębi konflikt co do wychowywania dzieci.

Sąd weźmie pod uwagę również wiek dzieci, stosunki z rodzicami, stan zdrowia i stopień wrażliwości dzieci, możliwości rozwoju i poczucie bezpieczeństwa. W szczególności sąd weźmie pod uwagę również istniejący między rodzicami konflikt i wpływ tego konfliktu na dobro małoletnich.

Sprzeczność żądania rozwodu z zasadami współżycia społecznego

Ponieważ kodeks nie zawiera zamkniętego katalogu zasad współżycia społecznego ustalenie czy zachodzą podstawy do stwierdzenia, że żądanie rozwodu narusza zasady współżycia społecznego może być trudne do przeprowadzenia.

Zasady współżycia społecznego ujmując najprościej to pewne normy moralne i obyczajowe, które zawierają reguły zachowania między ludźmi. Jeżeli zatem żądanie rozwodu w sposób rażący narusza te zasady, sąd może odmówić wydania orzeczenia. Najczęstszym przykładem takiej sytuacji jest nieuleczalna choroba jednego z małżonków, wymagającego stałej opieki i wsparcia, dla którego orzeczenie rozwodu stanowiłoby rażącą krzywdę. W orzecznictwie wskazuje się, że przykładem takiej niezgodności może być również dobro pełnoletnich dzieci małżonków.

Żądanie rozwodu przez małżonka wyłącznie winnego

Jeżeli rozwodu żąda małżonek wyłącznie winny rozpadu małżeństwa orzeczenie sądu może zostać wydane tylko za zgodą drugiego małżonka lub jeżeli sąd stwierdzi, że odmowa tej zgody jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Zgoda małżonka musi być wyraźna, a dodatkowo sąd zbada czy jej wydanie nie nastąpiło pod wpływem groźby lub przymusu, oraz czy nie zachodzą inne wady oświadczenia woli. Jak wynika z powyższego sąd zbada również czy brak udzielenia zgody nie stanowi naruszenia zasad współżycia społecznego. I w tym przypadku zasady te nie zostały jasno określone. Jakie zatem zachowania małżonka niegodzącego się na rozwód mogą zostać uznane za sprzeczne z tymi zasadami?

Mogą to być niskie pobudki małżonka odmawiającego zgody – np. chęć zemsty. Może to być również brak wyrażenia zgody mimo upływu dużej ilości czasu od rozpadu pożycia. Jeżeli zatem małżonkowie pozostają w separacji faktycznej przez kilkanaście lat, a małżonek niewinny nie wyraża zgody na rozwód sąd może uznać brak tej zgody za sprzeczny z zasadami współżycia społecznego.

Nie zawsze jednak brak zgody będzie nieuzasadniony. W orzecznictwie uznaje się, że brak zgody może być potraktowany faktycznym poczuciem krzywdy, względami religijnymi i moralnymi.

Najważniejsze jednak z punktu widzenia procesowego, jest fakt, że to na małżonku wyłącznie winnym spoczywa ciężar udowodnienia, że drugi małżonek, odmawiając zgody na rozwód, narusza zasady współżycia społecznego, czyli postępuje w sposób, który przy zastosowaniu kryterium obiektywnego może zostać uznany za moralnie naganny.

Podsumowując, aby sąd orzekł o rozwiązaniu małżeństwa musi ustalić, że zachodzą przesłanki pozytywne rozwodu oraz nie zachodzą przesłanki negatywne. W kolejnych wpisach przedstawię najczęstsze przyczyny rozpadu pożycia oraz środki dowodowe umożliwiające ich udowodnienie przed sądem.

Jagoda Knopp, Adwokat w Kancelarii Ungier Gliniewicz i Wspólnicy

Niniejszy artykuł nie stanowi porady prawnej. W przypadku wątpliwości co do swoich uprawnień lub co do dalszego postępowania pamiętaj, że warto skonsultować się z zawodowym prawnikiem.