Rękojmia za wady rzeczy sprzedanej przy sprzedaży konsumenckiej

Obecnie obowiązujące przepisy art. 556 – 576 Kodeksu cywilnego regulują szereg uprawnień i obowiązków chroniących kupującego w razie zaistnienia wady rzeczy sprzedanej. Od 25 grudnia 2014 roku przepisy w zakresie rękojmi – czy to przy sprzedaży konsumenckiej, czy też w obrocie profesjonalnym (tj. między przedsiębiorcami) uregulowane są w Kodeksie cywilnym. W stanie prawnym obowiązującym do 24 grudnia 2014 roku, odpowiedzialność za wady rzeczy w ramach sprzedaży konsumenckiej (i płynące z tego uprawnienia) uregulowane były bowiem w ustawie z dnia 27 lipca 2002 r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie Kodeksu cywilnego – ustawa ta jednak utraciła moc w związku z wejściem w życie ustawy z dnia 30 maja 2014r. o prawach konsumenta. Uchwalenie ustawy o prawach konsumenta stanowiło wdrożenie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE z dnia 25 października 2011r., a jednocześnie pozwoliło uporządkować przepisy w tym zakresie. Począwszy od umów zawartych od 25 grudnia 2014r. przy sprzedaży konsumenckiej stosuje się przepisy dotyczące rękojmi – tym samym ustawodawca wyeliminował oddzielną instytucję niezgodności towaru z umową. Obecnie zatem konsument realizując swoje uprawnienia powołuje się na uprawnienia wynikające z rękojmi.

W niniejszym artykule zostaną omówione zagadnienia dotyczące rękojmi przy sprzedaży konsumenckiej.

Przez sprzedaż konsumencką należy rozumieć sprzedaż, w której po stronie kupującego występuje konsument, a po stronie sprzedawcy przedsiębiorca. Przez konsumenta należy rozumieć osobę fizyczną, która dokonuje czynności prawnej niezwiązanej z wykonywaniem przez nią działalności gospodarczej lub zawodowej. Omówione w dalszej części artykułu zagadnienia nie będą zatem miały pełnego zastosowania do sprzedaży między dwoma przedsiębiorcami lub między dwoma konsumentami – przy tego rodzaju sprzedaży zachodzą bowiem pewne różnice w zakresie uprawnień, jak również obowiązków stron.

  1. Wada rzeczy sprzedanej

Odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi powstaje wówczas, gdy rzecz sprzedana ma wadę – fizyczną lub prawną.

Przez wadę fizyczną należy rozumieć w szczególności sytuacje, kiedy rzecz:

  • nie ma właściwości, które rzecz tego rodzaju powinna mieć ze względu na cel oznaczony w umowie, wynikający z okoliczności, bądź przeznaczenia tej rzeczy;
  • nie ma właściwości, o których istnieniu sprzedawca zapewnił kupującego, w tym również przedstawiając próbkę lub wzór;
  • nie nadaje się do celu, o którym kupujący poinformował sprzedawcę przy zawarciu umowy, a sprzedawca nie zgłosił zastrzeżenia co do takiego jej przeznaczenia;
  • nie posiada właściwości, o których zapewnili publicznie (np. w reklamie) producent, jego przedstawiciel, osoba wprowadzająca rzecz do obrotu w ramach swojej działalności lub osoba umieszczająca na rzeczy swoją nazwę, znak towarowy lub oznaczenie tak, jakby była producentem;
  • została wydana w stanie niezupełnym (np. bez kompletnego wyposażenia lub bez elementów niezbędnych do jej działania);
  • została nieprawidłowo zamontowana lub złożona, a montaż lub składanie rzeczy wykonywane były przez sprzedawcę lub osobę trzecią, za którą sprzedawca odpowiada, lub kiedy nieprawidłowe złożenie lub montaż rzeczy nastąpił według instrukcji dostarczonej przez sprzedawcę.

Wada fizyczna rzeczy polegać będzie zatem m.in. na jej uszkodzeniu (już w chwili sprzedaży), braku odpowiednich właściwości pozwalających na jej prawidłowe funkcjonowanie (np. wykonanie z niewłaściwych lub uszkodzonych materiałów), braku możliwości wykorzystania jej w celu, do jakiego została stworzona (np. aparat do zdjęć nocnych, który nie wykonuje zdjęć w nocy). Powyższe przykłady nie wyczerpują pojęcia wady fizycznej – sam ustawodawca określając w art. 5561 Kodeksu cywilnego pojęcie wady fizycznej posługuje się pojęciem „w szczególności” – oznacza to, że każdorazowo pojęcie wady fizycznej rzeczy, w razie sporu, będzie mogło podlegać ocenie sądu.

Odpowiedzialność z tytułu rękojmi obejmuje również wady prawne. Z wadą prawną rzeczy sprzedanej będziemy mieli do czynienia m.in. kiedy rzecz stanowi własność osoby trzeciej (a wiec nie jest własnością sprzedawcy i nie ma on prawa do rozporządzania rzeczą), kiedy jest obciążona prawem osoby trzeciej (np. jest obciążona zastawem lub służebnością), a także kiedy ograniczenie rozporządzaniem rzeczą wynika z decyzji lub orzeczenia właściwego organu (np. sądowe zabezpieczenie polegające na zakazie zbywania rzeczy).

Wystąpienie którejkolwiek z powyższych okoliczności powodować będzie, że rzecz sprzedana ma wadę, co otwiera drogę do dochodzenia roszczeń z tytułu rękojmi. Należy jednak pamiętać, że rękojmia chroni kupującego jedynie w przypadku, kiedy wada wynika z przyczyny tkwiącej w rzeczy sprzedanej. Oznacza to, że już w chwili sprzedaży rzecz musi być wadliwa (tj. musi w niej tkwić przyczyny powodująca wadę) – rękojmia nie będzie chroniła kupującego w przypadku powstania wady wskutek uszkodzenia rzeczy przez kupującego lub jej niewłaściwego użytkowania.

Nie jest oczywiście koniecznym, aby wada powstała od razu – może się ona bowiem ujawnić również po dłuższym czasie użytkowania rzeczy. W takiej sytuacji kupujący będący konsumentem powinien pamiętać o treści art. 5562 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym jeżeli wada fizyczna rzeczy została stwierdzona przed upływem roku od dnia wydania rzeczy kupującemu domniemywa się, że wada lub jej przyczyna istniała w chwili przejścia niebezpieczeństwa na kupującego. Oznacza to, że w przypadku kiedy wada ujawni się w ciągu roku od dnia wydania rzeczy kupującemu, to sprzedawca będzie musiał wykazać, że wada nie tkwiła w rzeczy sprzedanej. Należy jednak pamiętać, że kupujący musi wykazać istnienie wady – nie jest zatem wystarczające samo stwierdzenie przez konsumenta, że rzecz ma wadę, trzeba jeszcze wykazać, że wada ta występuje w rzeczy sprzedanej. Natomiast sprzedawca, aby uwolnić się od odpowiedzialności, będzie musiał wykazać, że wada (lub jej przyczyna) nie tkwiła w rzeczy w chwili wydania jej konsumentowi. Po upływie roku od wydania rzeczy ciężar wykazania, że wada tkwiła w rzeczy sprzedanej w chwili przejścia niebezpieczeństwa na kupującego przejdzie na konsumenta.

  1. Realizacja uprawnień z tytułu rękojmi

Po stwierdzeniu, że rzecz sprzedana ma wadę, konsument powinien zgłosić ten fakt sprzedawcy. Przepisy nie precyzują formy, w jakiej konsument może dokonać tej czynności, natomiast dla potrzeb dowodowych zalecane jest, aby nastąpiło to na piśmie. Oprócz zawiadomienia sprzedawcy o wadzie, konsument powinien wskazać swoje żądanie wobec sprzedawcy.

W związku z realizacją uprawnień z tytułu rękojmi konsument może:

  • Żądać usunięcia wady (np. naprawa),
  • Żądać wymiany rzeczy na wolną od wad (najczęściej będzie to wymiana na nową),
  • Złożyć oświadczenie o obniżeniu ceny,
  • Odstąpić od umowy.

Złożenie oświadczenia o odstąpieniu od umowy jest najdalej idącym uprawnieniem konsumenta. Skutkiem odstąpienia od umowy jest bowiem zaistnienie takiego stanu, jakby umowa w ogóle nie została zawarta. W związku z tym każda ze stron powinna oddać drugiej to, co otrzymała – w przypadku sprzedaży konsument będzie musiał oddać kupioną rzecz, a sprzedawca zwrócić konsumentowi zapłacone pieniądze. Należy jednak pamiętać, że kupujący nie może odstąpić od umowy, jeżeli wada jest nieistotna.

Jeżeli natomiast kupujący chciałby zachować rzecz sprzedaną pomimo istnienia wady, może złożyć sprzedawcy oświadczenie o obniżeniu ceny. Należy jednak pamiętać, że obniżona cena powinna pozostawać w takiej proporcji do ceny wynikającej z umowy, w jakiej wartość rzeczy z wadą pozostaje do wartości rzeczy bez wady. Innymi słowy, obniżenie ceny następuje o wartość uszczerbku, jaką rzecz doznaje w związku z wadą.

Złożenie oświadczenia o odstąpieniu od umowy, jak również o obniżeniu ceny powodują ten skutek, że sprzedawca będzie zmuszony do zapłaty kupującemu całej uiszczonej ceny (w przypadku odstąpienia) lub jej części (w przypadku obniżenia ceny). W związku z powyższym ustawodawca przyznał sprzedawcy możliwość przeciwstawienia się tym oświadczeniom przez niezwłoczne usunięcie wady lub wymiany rzeczy na rzecz wolną od wad. Ograniczenie to ma jednak zastosowanie tylko i wyłącznie w przypadku kiedy wada jest usuwana lub rzecz jest wymieniana na nową po raz pierwszy. Sprzedawca nie może również skorzystać z tego uprawnienia, jeżeli wcześnie nie wywiązał się z obowiązku usunięcia wady lub wymiany rzeczy na nową, wolną od wad.

W przypadku kiedy sprzedawca w miejsce odstąpienia od umowy lub obniżenia ceny zaproponuje usunięcie wady lub wymianę rzeczy na nową, konsument ma prawo wskazać w jaki sposób ostatecznie sprzedawca ma wykonać swoje obowiązki – konsument może więc wskazać, że żąda wymiany rzeczy na nową zamiast usunięcia wady. Sprzedawca jest związany takim żądaniem konsumenta, chyba że wskazany przez niego sposób byłby niemożliwy do spełnienia albo wymagałby nadmiernych kosztów w porównaniu ze sposobem proponowanym przez sprzedawcę. Przy ocenie nadmierności kosztów uwzględnia się wartość rzeczy wolnej od wad, rodzaj i znaczenie stwierdzonej wady, a także bierze się pod uwagę niedogodności, na jakie narażałby kupującego inny sposób zaspokojenia.

Podobnie w przypadku kiedy kupujący żąda wymiany rzeczy na wolną od wad lub usunięcia wady, sprzedawca może wskazać inny sposób (np. wymiana zamiast naprawy) w przypadku, jeżeli wybrany przez kupującego sposób doprowadzenia rzeczy do zgodności z umową pociąga za sobą nadmierne koszty lub jest niemożliwy do spełnienia.

Rzecz wadliwa powinna być dostarczona sprzedawcy przez kupującego do miejsca oznaczonego w umowie (najczęściej będzie to sklep, w którym dokonano zakupu lub siedziba sprzedawcy), na koszt sprzedawcy. W przypadku Jeżeli ze względu na rodzaj rzeczy lub sposób jej zamontowania dostarczenie rzeczy przez kupującego byłoby nadmiernie utrudnione, kupujący obowiązany jest udostępnić rzecz sprzedawcy w miejscu, w którym rzecz się znajduje – wówczas sprzedawca powinien na własną rękę odebrać rzecz od kupującego (będzie tak np. w przypadku rzeczy wielkogabarytowych, których samodzielny transport przez kupującego byłby nadmiernie utrudniony).

W przypadku kiedy rzecz została zamontowana, realizując uprawnienia polegające na wymianie rzeczy na nową wolną od wad lub usunięciu wady konsument może również żądać od sprzedawcy, aby rzecz została przez niego zdemontowana a następnie, po doprowadzeniu rzeczy do stanu zgodnego z umową, zamontowana ponownie. Jeżeli sprzedawca odmówi, wówczas konsument może dokonać tych czynności na koszt i ryzyko sprzedawcy. Ważne jest jednak, że w przypadku kiedy koszty demontażu i ponownego montażu rzeczy przewyższają wartość rzeczy sprzedanej, konsument może żądać od sprzedawcy poniesienia tych kosztów jedynie to wysokości odpowiadającej wartości rzeczy sprzedanej.

W przypadku żądania wymiany rzeczy na wolną od wad, usunięcia wady lub obniżenia ceny, sprzedawca ma obowiązek ustosunkowania się do żądania konsumenta w terminie 14 dni. Po upływie tego terminu, jeżeli sprzedawca nie ustosunkował się do żądania konsumenta, uznaje się, że żądanie to było uzasadnione. Przy obniżeniu ceny należy jednak pamiętać, że oświadczenie powinno wskazywać kwotę, o którą cena ma być obniżona – w przeciwnym wypadku żądanie konsumenta wobec upływu 14 dniowego terminu nie zostanie uznane za uzasadnione. Niezależnie od powyższego, dla skuteczności uznania żądania konsumenta za uzasadnione istotnym jest, aby wada rzeczywiście występowała w rzeczy sprzedanej, w przeciwnym wypadku (tzn. jeżeli wady w ogóle nie ma), nie można mówić o powstaniu odpowiedzialności sprzedawcy z tytułu rękojmi.

Dodatkowym uprawnieniem, które przysługuje kupującemu w przypadku wady prawnej jest możliwość żądania odszkodowania, które obejmuje m.in. zwrot kosztów zawarcia umowy, kosztów odebrania, przewozu, przechowania i ubezpieczenia rzeczy czy też zwrotu dokonanych nakładów. Żądanie zwrotu nakładów może jednak nastąpić w takim zakresie, w jakim nie kupujący odniósł z nich korzyści, oraz nie otrzymał ich zwrotu od osoby trzeciej. Ponadto jeżeli kupujący poniósł związane z wadą prawną koszty procesu (np. brał udział w postępowaniu sądowym dotyczącym rzeczy sprzedanej obciążonej wadą prawną), to może również żądać od sprzedawcy zwrotu kosztów procesu.

  1. Termin realizacji uprawnień z tytułu rękojmi

Sprzedawca odpowiada wobec kupującego z tytułu rękojmi, jeżeli wada zostanie stwierdzona w okresie 2 lat od dnia wydania rzeczy kupującemu, a w przypadku gdy przedmiotem sprzedaży jest nieruchomość – w okresie 5 lat od dnia wydania nieruchomości. Kupujący będący konsumentem powinien w tym terminie wykonać swoje uprawnienia z rękojmi, a więc złożyć stosowne oświadczenie zawierające również określone przez konsumenta żądanie.

Należy jednak pamiętać, że upływ powyższych terminów nie pozbawia kupującego roszczeń z tytułu rękojmi, jeżeli sprzedawca podstępnie zataił wadę. Należy jednak pamiętać, że posłużenie się przez ustawodawcę pojęciem „podstępnego zatajenia wady” powoduje, że jest to przypadek wyjątkowy. Zatem nie zawsze niepoinformowanie przez sprzedawcę o wadzie będzie powodowało, że konsument mimo upływu terminu będzie mógł realizować swoje uprawnienia z tytułu rękojmi. Niepowiadomienie o wadzie będzie miało charakter podstępny, jeżeli sprzedawca świadomie chce ukryć przez kupującym istnienie wady, przy czym istotna przy tej ocenie będzie również jego motywacja – np. że świadomość kupującego o wadzie może wpłynąć niekorzystnie na jego decyzję co do zawarcia umowy lub wpłynąć na wysokość należnego sprzedawcy  wynagrodzenia.

  1. Zrzeczenie się konsumenta praw z rękojmi. Ograniczenie rękojmi.

Konsument nie może skutecznie zrzec się swoich uprawnień z tytułu rękojmi względem przedsiębiorcy przy umowie sprzedaży. Zgodnie z art. 558 § 1 Kodeksu cywilnego ograniczenie lub wyłączenie odpowiedzialności w przypadku gdy kupującym jest konsument jest dopuszczalne tylko w przypadkach określonych w przepisach szczególnych. Zastosowanie takiego postanowienia w umowie między przedsiębiorcą, a konsumentem skutkować będzie jego nieważnością.

Przypadkiem, w którym ustawa umożliwia ograniczenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi przy sprzedaży jest sprzedaż używanej rzeczy ruchomej (a więc brak będzie takiej możliwości w przypadku nieruchomości). W takim przypadku, zgodnie z art. 568 § 1 zdanie drugie Kodeksu cywilnego może zostać ograniczony czas, w jakim sprzedawca odpowiada z tytułu rękojmi, jednak nie krócej, niż do 1 roku od dnia wydania rzeczy.

  1. Rękojmia a gwarancja

Odpowiedzialność z tytułu rękojmi jest odrębnym od gwarancji reżimem odpowiedzialności. Rękojmia jest bowiem uprawnieniem ustawowym, który będzie przysługiwał kupującemu co do zasady zawsze. Gwarancja natomiast jest dobrowolnym oświadczeniem sprzedawcy lub producenta i może być ukształtowana na zasadzie swobody umów między stronami. Wykonanie uprawnień z tytułu gwarancji nie wpływa na odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi.

Należy pamiętać, że to kupujący ma prawo wyboru uprawnienia, z którego korzysta. Sprzedawca nie może narzucić kupującemu podstawy reklamacji i jest związany żądaniem konsumenta. Jednocześnie konsument formułując swoje żądanie powinien pamiętać, aby wskazać, czy zgłasza swoje roszczenie z tytułu rękojmi, czy też gwarancji. Są to dwa różne reżimy odpowiedzialności, a w przypadku gwarancji należy dodatkowo pamiętać, że sprzedawca nie musi być wcale podmiotem zobowiązanym do wykonania obowiązków z gwarancji (często bowiem gwarancja udzielana jest przez producenta, a nie przez sprzedawcę).

Jednak w razie wykonania przez kupującego uprawnień z gwarancji, bieg terminu do wykonania uprawnień z tytułu rękojmi ulega zawieszeniu z dniem zawiadomienia sprzedawcy o wadzie. Termin ten biegnie dalej od dnia odmowy przez gwaranta wykonania obowiązków wynikających z gwarancji albo bezskutecznego upływu czasu na ich wykonanie.

Niniejszy artykuł nie stanowi porady prawnej. W przypadku wątpliwości co do swoich uprawnień lub co do dalszego postępowania pamiętaj, że warto skonsultować się z zawodowym prawnikiem

Copyright © 2015-2018 | Kancelaria Ungier Gliniewicz i Wspólnicy sp. k. | All Rights Reserved